Komentarz edytorski

Stephanus Bathorreus – Stefan Batory (1533–1586). Od 1571 r. książę siedmiogrodzki, od 1576 r. król Polski. Ożeniony z Anną Jagiellonką. Uważany za jednego z najwybitniejszych królów elekcyjnych. [AGP]

W latach 1577–1582 trwała wojna polsko-moskiewska, zakończona rozejmem w Jamie Zapolskim. W jej wyniku odzyskano Inflanty i ziemię połocką. [AGP]

Epinikion – gatunek greckiej poezji chóralnej, sławiącej zwycięzców igrzysk i bitew, o podniosłym i patetycznym charakterze, wykonywany podczas uczty lub w świątyni. W starożytności formą tą posługiwali się Pindar, Simonides, Bacchylides oraz Kallimach. Utwór Kochanowskiego po raz pierwszy wykonany w czasie wesela Jana Zamojskiego w 1578 r., został wydany w Warszawie w 1578 r. w Drukarni Łazarzowej. [AGP]

Ioannes Zamoscius – Jan Zamojski (1542–1605), wszechstronnie wykształcony humanista i doświadczony polityk. W 1578 r. został kanclerzem wielkim koronnym, a w 1581 r. hetmanem wielkim koronnym. W 1580 r. podpisał akt erekcyjny Zamościa, w 1595 r. zaś założył w nim Akademię Zamojską. [AGP]

Griseldis Bathorrea – Gryzelda Batorówna (1569–1590), bratanica króla Stefana Batorego. W wieku 14 lat poślubiła Jana Zamojskiego w katedrze na Wawelu, a wspaniałe uroczystości weselne trwały cały tydzień. [AGP]

Christophorus Clabonus – Krzysztof Klabon (ok. 1550–ok. 1616), polski kompozytor, lutnista i śpiewak. W całości zachował się cykl jego 6 pieśni, opiewających zwycięstwo Polaków nad wojskami arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. [AGP]

Musa – Muza, jedna z dziewięciu córek Jowisza i Mnemozyny, zwanych też Pierydami i Kamenami. Każda opiekowała się określoną dziedziną sztuki lub nauki. Towarzyszki Apollina, ich stałą siedzibą był Helikon i Parnas. [AGP]

Pelops – syn Tantala, wnuk Zeusa, władca Frygii. Zginął z ręki własnego ojca, który podał bogom potrawę z syna dla wypróbowania ich wszechwiedzy. [AGP]

coniugem caram – por. Sen. Oct. 853. [AGP]

Tanais – Don, rzeka w europejskiej części Rosji. W starożytności uważano, iż stanowi granicę geograficzną między Europą a Azją [AGP]

captis urbibus – por. Liv. Ab urbe con. V 27. Batory rzeczywiście zdobył dwie potężne twierdze: Połock i Wielkie Łuki. [AGP]

dente invido – por. Hor. Car. IV 3, 16. [AGP]

Isthmicus (agon) – igrzyska istmijskie odbywały się co dwa lata, w Istmie na Przesmyku Korynckim, ku czci boga mórz Posejdona. [AGP]

Pythicus (agon) – igrzyska pytyjskie organizowane co cztery lata w Delfach, ku czci boga Apollina. Od innych zawodów panhelleńskich odróżniały je konkursy muzyczne i dramatyczne. [AGP]

Nemea – igrzyska nemejskie odbywały się co dwa lata w Nemei, przy światyni boga Zeusa. [AGP]

nomen inane – por. Hor. Ep. I 41. [AGP]

bellipotens – sc. Mars. Por. St. Silv. V 179. [AGP]

cultiores litteras – pojawiające się w renesansie określenie nauk, godnych człowieka wykształconego. Por. C. Celtis Lib. od. 8; Rodolphus Agricola, Phrisius, Ep. 43. [AGP]

Batory lubił czytać prace historyczne i dzieła teoretyków wojskowych. Doceniał rolę nauki, finansując opracowania dziejów Węgier czy wojny Rzeczpospolitej z Gdańskiem. [AGP]

Homerus – Homer (VIII w. pne), grecki epik, autor Iliady i Odysei, opartych na wielowiekowej tradycji pieśni heroicznych, istniejącej w Grecji. [AGP]

monstra canora maris – por. Klemens Janicki, Car. III 35; Eobanus Hessus, Operum farragines duae. [AGP]

Ulysses – Ulises, Odys, grecki heros znany z przebiegłości. Jego pomysłem było zbudowanie konia trojańskiego, bezpośredniej przyczyny upadku Troi. Po jej zdobyciu błąkał się po świecie przez 10 lat, zanim bogowie zezwolil mu na powrót do ojczyzny i najbliższych. [AGP]

Attila – Attyla (406–453), wódz koczowniczego plemienia Hunów, zwany „Biczem Bożym”. Według niektórych podań miał być przodkiem węgierskiej dynastii Arpadów. [AGP]

Hercules – (gr. Herakles) Herkules, najsłynniejszy grecki heros, syn Zeusa i śmiertelniczki Alkmeny. Za zabicie, w szaleństwie zesłanym prze zazdrosną Herę, żony i dzieci musiał odbyć pokutę, idąc na służbę do króla Eurysteusza. Na jego polecenie dokonał 12 prac. Stał się symbolem ludzkiej pracowitości, wytrwałości i odwagi. [AGP]

Po śmierci Jana Zygmunta 14 grudnia 1571, Stefan Batory został wybrany księciem Siedmiogrodu. [AGP]

sidus amicum – por. Hor. Ep. X 9; Giovanni Pico della Mirandola, Car. 13, 38. [AGP]

7 lipca 1572 – śmierć Zygmunta Augusta, ostatniego króla z dynastii Jagiellonów. [AGP]

Dis – Pluton, rzymski bóg podziemii, utożsamiany z greckim Hadesem. [AGP]

Henryk Walezy (1551–1589), pierwszy król polski wybrany na drodze wolnej elekcji. Na wieść o śmierci brata, króla Francji, potajemnie opuścił Polskę, aby objąć tron francuski. [AGP]

Galli – sc. Henryk Walezy [AGP]

Prodigii similis – por. Liv. Ab ur. con. VIII 18. [AGP]

ingens terror – por. Liv. De urb. con. XXX 9; Q. Curtius Rufus, Hist. VII 9. [AGP]

Nuntia belli – por. Cic. De div. I 18; Luc. Phars. I 471. [AGP]

pedes ducunt – por. Plinius Caecilius Secundus, Epistularum libri Decem, VII 5. [AGP]

pronum cursum – por. Quin. Inst. or. VII. [AGP]

zamiast itinere – por. Luc. De rer. nat. V 652. [AGP]

Por. Ov. Met. II 239; Ar. am. III 667; Fas. III 15–16. [AGP]

Por. Valerius Maximus, Fac. et dic. mem. V 2, 4. [AGP]

Por. Sen. Apoc. 7. [AGP]

Por. Cic. In Pis. XXI. [AGP]

Por. Hor. Car. III 2, 16–21. [AGP]

Por. Suet. De vit. caes. Div. Iul. 33. [AGP]

Por. Ver. Aen. I 444; Ov. Met. XIV 344. [AGP]

plurima turba – por. Ver. Aen. VI 665. [AGP]

Por. Ov. Tr. IV 10, 13; Silius Italicus, Pun. IV 45. [AGP]

iter emensus – por. Liv. Ab ur. con. XXXV 34. [AGP]

Por. Lucr. De rer. nat. III. [AGP]

levia arma – por. Ver. Aen. X 817. [AGP]

radians aurum – por. Petrarca, Afr. X 363. [AGP]

W imieniu senatu powitał Stefana Batorego biskup kujawski, Stanisław Karnkowski. [AGP]

Por. Ver. Aen. I 537. [AGP]

Stefan Batory wjechał do Krakowa 18 kwietnia 1576. [AGP]

Por. Sen. Min. Ep. mor. XIX 4; Sue. De vit. caes. Tit. VII. [AGP]

Anna Jagiellonka, córka Zygmunta Starego i Bony Sforzy, została poślubiona Stefanowi Batoremu 2 maja 1576. [AGP]

egregiis laudibus – por. Liv. Ab ur. con.  XXX 14. [AGP]

legitimo foedere – por. Ov. Tr. II 529. [AGP]

insignes viri – por. Sen. Min. Ep. mor. XVII 8; Tac. Ann. III 30. [AGP]

Por. Sen. Ep. mor. LXXXV 30. [AGP]

Por. Ov. Met. I 334. [AGP]

incolumem ratem – Ov. Tr. II. [AGP]

sc. Gdańsk. [AGP]

Mars – rzymski bóg wojny. Miał być ojcem Remusa i Romulusa, założycieli Rzymu. [AGP]

Por. Ver. Aen. VII 550. [AGP]

Por. Ov. Met. XII 84. [AGP]

clementiam experti – por. Liv. De ur. con. XLII 38. [AGP]

Por. Cic. Pro Mil. XI 30. [AGP]

terga dare – por. Ver. Geor. IV 85; Silius Italicus, Pun. IV 114. [AGP]

Pieri – kult Muz miał się rozszerzyć z Pierii w Tracji na całą Grecję. Por. Lucr. De rer. nat. I 926. [AGP]

cruenta bella – por. Mikołaj Hussowczyk, Car. de bis. [AGP]

Por. Sal. Bel. Iug. 60. [AGP]

Por. Ov. Am. I 6., 57. [AGP]

praesidia imponit – por. Sal. Bel. Iug. 61. [AGP]

armis instruit – por. Ver. Aen. III 471. [AGP]

Wenden – miasto na Łotwie, oblegane (15 października 1578) przez wojska rosyjskie, które po przybyciu odsieczy Andrzeja Sapiehy odstąpiły od oblężenia. [AGP]

Por. Velleius Paterculus, His. Rom. II 82; Vetus Testam. Ierem. 52, 11. [AGP]

Borysthenes – rzeka Dniepr, płynie przez Rosję, Białoruś i Ukrainę. W starożytności zachwycał się nią Herodot.

Sokół – miasto w ziemi połockiej, zdobyte przez hetmana Mikołaja Mieleckiego 11 września 1579 r. [AGP]

interiit flos – por. Koch. Ep. Dor. 4. [AGP]

Por. Ver. Aen. VIII 606. [AGP]

Susza – miasto w ziemi połockiej, zdobyte przez hetmana Mikołaja Mieleckiego 7 października 1579 r. [AGP]

fama perennis – por. Ver. Aen. IX 79; Ov. Am. I 15,7; 10, 62. [AGP]

Por. Stat. Theb. II 678. [AGP]

Bellona – rzymska bogini wojny, żona albo siostra boga Marsa. [AGP]

Por. Sen. Mai. Contr. X 4. [AGP]

spe adempta – por. Liv. Ab ur. con. IX 4. [AGP]

Violentia Martis – Mikołaj Hussowczyk, Car. de bis. [AGP]

Góry Ryfejskie – dawna nazwa Sudetów. [AGP]

Por. Ammianus Marcellinus, Res gestae. XIV, X 6. [AGP]

Parafraza sentencjonalnego zdania Horacego: Amor omnia vincit. [AGP]

Wieliż – zamek zdobyty przez Jana Zamojskiego 3 sierpnia 1580. [AGP]

Uświat – miasto położone pomiędzy dwoma jeziorami, zdobyte przez StefanaBatorego 16 sierpnia 1580. [AGP]

Wielkie Łuki – drewniano-ziemna twierdza nad rzeką Łowacią, poddała się Batoremu 6 września 1580. [AGP]

Sicanus – sycylijski. [AGP]

Enna – miasto w środkowej części Sycylii, znane już w starożytności z naturalnej obronności. Tu miało mieć też miejsce porwanie Prozerpiny przez Plutona. [AGP]

barbarus hostis – por. Ov. Tr. III, X 52; Ex pon. IV, IX 93; Luc. Phar. IV 319.

Por. Sue. De vit. caes., Tib. 65.

Toropiec – twierdza zdobyta przez kawalerię pod wodzą księcia Janusza Zbaraskiego. [AGP]

fugientia terga – por. Ov. Met. IX 127. [AGP]

Newel – miasto w ziemi połockiej, upadło 29 września 1580. [AGP]

Ozierzyszcze – miasto zdobyte przez Mikołaja Radziwiłła 12 października 1580. [AGP]

Zawołoć – zamek, położony na wyspie, zdobyty przez Jana Zamojskiego 23 października 1580. [AGP]

Dźwina – rzeka płynaca przez Rosję, Białoruś i Łotwę. [AGP]

Por. Ver. Aen. X 168; Luc. Phar. III 500. [AGP]

Starzyca – miasto nad Wołgą, kwatera główna Iwana Groźnego. Zagończyk, hetman Krzysztof Radziwiłł Piorun dotarł do niej tak blisko, że car widział ognie pożarów wznieconych przez Polaków. [AGP]

Por. Ver. Aen. XI 185; Ov. Fas. II 560. [AGP]

Por. Cic. Ep. ad fam. XII 15. [AGP]

Psków – 28 sierpnia 1581 główne siły polskie dotarły pod miasto, którego oblężenie trwało aż do zawarcia rozejmu w Jamie Zapolskim 15stycznia 1581. [AGP]

Ostrów – 7 września 1581 podczas szturmu zdobyto jedynie kilka baszt pierwszej linii umocnień Pskowa, po czym natarcie całkowicie się załamało i przystąpiono do długotrwałego oblężenia. [AGP]

in spem victoriae – por. Sal. Bel. Iug. 48. [AGP]

virtus enituit – por. Cic. Pro Mur. 32; Liv. Ab urb. con. I 42. [AGP]

fera proelia – por. Ov. Ex Pon. II 18; Mart. Lib. spect. XXVIII 7. [AGP]

Por. Tac. Agr. I 22. [AGP]

Por. Ov. Met. III 188. [AGP]

Por. Ov. Ex Pon. II 45. [AGP]

Por. Caes. De bell. Gall. I 2, 26; Tac. His. I 51. [AGP]

agmine fundunt – por. Ver. Aen. XII 122. [AGP]

Por. Ov. Met. X 19. [AGP]

Adrastia – bogini pochodząca z Frygii w Azji Mniejszej, którą Grecy utożsamiali z biginią Nemezis. Najczęściej była uosobieniem oburzenia i kary bogów za bluźnierstwa i pychę ludzi. [AGP]

igneus sol – por. Ver. Aen. VIII 97. [AGP]

Por. Caes. De bell. Gall. VI 6; Liv. Ab urb. con. XL 25. [AGP]

pacis suasor – por. Ov. Fas. IV 75. [AGP]

amsanctae – por. Sz. Szymonowic, Op. omn., Varsoviae 1772, s. 186. [AGP]

Por. Ov. Met. I 376; IV 117, 222. [AGP]

Por. Cic. Pro reg. Dei. 38. [AGP]

trucis belli – por. Stat. Ach. I 729. [AGP]

Phaethon – syn Heliosa. Nieumiejętnie powożąc słonecznym rydwanem ojca, omal nie spowodował pożaru wszechświata. Dlatego został strącony piorunem przez Zeusa. [AGP]

diuturnum bellum – Por. Cic. Ad fam. VI 4. [AGP]