Klemens Janicjusz (Ianicius) (1516-1543)

Klemens Janicjusz, Clemens Ianicius, Janicki (1516-1543), poeta, humanista. Urodził się w rodzinie chłopskiej we wsi Januszkowo w Wielkopolsce. Studiował w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu. Utalentowanego młodzieńca zauważył arcybiskup Andrzej Krzycki (Andreas Cricius), również poeta, który przyjął go na swój dwór i otoczył opieką. Po śmierci mecenasa w 1537 dzięki wsparciu innych magnatów, m.in. Piotra Kmity młodszego, Janicjusz w 1538 wyruszył na studia do Włoch. Choroba zmusiła go do powrotu do Polski w 1540. Zamieszkał w Krakowie, gdzie przez ostatnie lata życia daremnie zmagał się z puchliną wodną. W tym czasie powstały jego najważniejsze poezje.

Swój pierwszy utwór napisał i wygłosił publicznie jeszcze w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu. Był to wiersz poświęcony fundatorowi Akademii, biskupowi Lubrańskiemu. Na dworze Krzyckiego napisał zbiór poetyckich biografii arcybiskupów gnieźnieńskich, które mają formę epigramatów (Vitae Archiepiscoporum Gnesnensium, wyd. 1574). Zapewne niedługo potem powstało podobne dzieło poświęcone królom Polski (Vitae Regum Polonorum…, wyd. 1563), będące skrótową historią państwa. Już po powrocie do Polski Janicjusz napisał dystychem elegijnym satyrę wymierzoną w zbytek Polaków, przeznaczających znaczne sumy na drogie stroje. Utwór ma formę dialogu, w którym uczestniczy król Władysław Jagiełło i Stańczyk, błazen króla Zygmunta Starego. Na dworze Kmity Janicjusz ułożył w 1538 poemat Religionis et Reipublicae querimonia (Skarga Religii i Rzeczypospolitej), poruszający aktualne zagadnienia polityczne. Najważniejszym dziełem Janicjusza jest zbiór elegii i epigramatów wydany w Krakowie w 1542: Tristium liber I. Variarum elegiarum liber I. Epigrammatum liber I. (Jedna księga Żalów. Jedna księga różnych elegii. Jedna księga epigramtów). Większość elegii zamieszczonych w Tristiach (Żalach) powstała na początku lat 40. w Krakowie, kiedy Janicjusz przeczuwał zbliżającą się śmierć. Widać w nich nawiązania do wygnańczej twórczości Owidiusza. Część Tristiów i Elegii różnych jest pochwałą mecenasów, jednak na pierwszy plan wysuwa się sam Janicjusz. W elegiach skierowanych do przyjaciół pisze on o swojej chorobie i bezpowrotnie upływającym czasie, np. Do Rafała Wargawskiego. Humanistyczna melancholia obecna też jest w najbardziej znanej elegii VII z Tristiów, De se ipse ad posteritatem (O sobie samym do potomności). Poeta szczegółowo opowiada o swoim kończącym się życiu, wzorując się na podobnej autobiograficznej elegii Owidiusza. Ostatnim dziełem poety było dwuczęściowe Epitalamium napisane z okazji ślubu Zygmunta Augusta i Elżbiety Austriaczki. Autor nie doczekał jednak publikacji, a utwór wydali pośmiertnie jego przyjaciele w 1543.

Janicjusz jest jednym z najwybitniejszych poetów łac. tworzących w XVI w. Osiągnął mistrzostwo w zakresie stylu, doskonale imitował elegików rzymskich. Jego elegie silnie oddziałały na późniejszą poezję nowołacińską. (JN)